Kiedy wierzyciel lub komornik musi zwrócić syndykowi środki wyegzekwowane od dłużnika

Zgodnie z intencją ustawodawcy upadłość zostaje ogłaszana w związku z niewypłacalnością dłużnika, po to aby równomiernie zaspokoić wierzycieli dłużnika, zgodnie z pierwszeństwem zaspokojenia wierzycieli określonym w prawie upadłościowym[1]. Bardzo często upadłość ogłaszana jest w momencie, kiedy przeciwko dłużnikowi toczą się postępowania egzekucyjne z wniosku kilku wierzycieli. Bardzo często jest również tak, że komornik prowadzi postępowanie egzekucyjne nie wiedząc o tym, że została ogłoszona upadłość dłużnika. Aby jednak równomiernie zaspokoić wierzycieli trzeba było przyjąć jakąś linię graniczną, kiedy wierzyciel może zatrzymać wyegzekwowane środki, a kiedy on lub komornik są zobowiązani do zwrotu już wyegzekwowanych środków.

Zgodnie z art. 146 ust. 1 prawa upadłościowego: „Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości”.

Zgodnie natomiast z ust. 2 ww. przepisu: „Sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze niewydane, przelewa się do masy upadłości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości”.

Z ww. przepisu płynie jednoznaczny wniosek, iż wierzyciel nie jest zobowiązany do zwrotu do masy upadłości dłużnika przekazanej mu kwoty w postępowaniu egzekucyjnym jeśli przed datą ogłoszenia upadłości organ egzekucyjny (komornik) przelał środki na rzecz wierzyciela.

Tym samym jeśli komornik zajął środki wierzyciela i nie zdążył przekazać ich przed datą ogłoszenia upadłości wierzycielowi, to jest on zobowiązany do przekazania tych środków masie upadłości. Niekiedy komornicy przekazują środki masie upadłości, bezpodstawnie potrącając je o koszty postępowania egzekucyjnego. Niemniej jednak w takim przypadku syndykowi przysługuje wobec komornika roszczenia o zwrot tych kosztów.

Jeśli natomiast komornik nie wie o ogłoszeniu upadłości dłużnika i przekazał środki dłużnikowi, już po dacie ogłoszenia upadłości (lub w dniu ogłoszenia upadłości) to wierzyciel jest zobowiązany do zwrotu tych środków do syndyka, albowiem odpadła podstawa prawna do ich przekazania wierzycielowi[2]. Od dnia ogłoszenia upadłości wierzyciel może bowiem dochodzić należnej mu kwoty jedynie poprzez udział w postępowaniu upadłościowym, czyli zgłaszając swoją wierzytelność sędziemu komisarzowi[3].

Innymi słowy ustawodawca mówi, wierzycielu, masz tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi (najczęściej wyrok) i co prawda te środki tobie się należą, ale postępowanie upadłościowe prowadzi się po to, żeby równomiernie zaspokajać wszystkich wierzycieli. Umarza się zatem wszystkie postępowania egzekucyjne które prowadzone są przeciwko dłużnikowi przez poszczególnych wierzycieli i zastępuje jednym uniwersalnym postępowaniem egzekucyjnym – upadłościowym. W związku z powyższym wszystkie środki, które przed datą ogłoszenia upadłości nie zdążyły zostać wydane wierzycielom w tych postępowaniach egzekucyjnych należy przekazać do jednej skarbonki – masy upadłości. Następnie z tej skarbonki syndyk pod nadzorem sędziego komisarza/sądu upadłościowego będzie wypłacał środki wierzycielom równomiernie i z pierwszeństwem zaspokojenia określonym w prawie upadłościowym.

W odczuciu wierzycieli którzy wygrali procesy z dłużnikiem, zwrot wyegzekwowanych od dłużnika środków, które należą im się na podstawie prawomocnych wyroków jest niesprawiedliwe, szczególnie jeśli środki otrzymali od komornika, a o obowiązku zwrotu dowiadują się od syndyka. Jednak dla innych wierzycieli dłużnika zwrot tych środków do masy upadłości jest sprawiedliwszy (korzystniejszy), bo te środki powiększają masę upadłości, w której podziale oni sami uczestniczą. Ustawodawca ważąc te interesy powiedział, wierzycielu jeśli wyegzekwowałeś środki od dłużnika 2 lata, pół roku czy miesiąc przed ogłoszeniem upadłości dłużnika, środki tobie się należą i nie musisz ich zwracać. Jeśli wierzycielu otrzymałeś środki już po ogłoszeniu upadłości (lub w dacie ogłoszenia upadłości), to środki też się tobie należą, ale musisz się nimi podzielić z innymi wierzycielami, a ten podział będzie następował poprzez rozdzielenie masy upadłości, wiec przekaż środki do syndyka.

Wierzycielu jeśli masz wiedzę o pogarszającej się sytuacji majątkowej dłużnika to warto zadbać, aby dochodzić wierzytelności od dłużnika jak najszybciej, nie czekając do ostatniej chwili przed przedawnieniem roszczenia, czy też wierząc w zapewnienia dłużnika, że wkrótce ureguluje należności. W rozmowach z dłużnikiem można zawsze podnosić, że pozew można cofnąć, a zawierając ugodę przed mediatorem odzyska się ¾ wpisu do pozwu. Warto też zastanowić się czy wnosić o zabezpieczenie powództwa, które spowoduje spowolnienie procesu przeciwko dłużnikowi, a w przypadku ogłoszenia upadłości i tak zabezpieczenie te by upadło i przedmiot zabezpieczenia zostałby przekazany do masy upadłości. Niemniej jednak należy pamiętać, że zabezpieczenie uchroni od wydania tych środków przez dłużnika na bieżącą działalność lub uchroni od wytransferowania ich do innego podmiotu.

Z drugiej strony wierzyciel, który ma wiedzę o możliwości egzekucji znacznej należności dłużnika w niedługiej perspektywie przez innego wierzyciela winien się poważnie zastanowić, czy nie korzystniejsze dla niego i innych wierzycieli jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika niż dochodzenie swojej wierzytelności od dłużnika w procesie.

[1] duża nowelizacja prawa upadłościowego, która weszła w życie od 1.01.2016 r. zgodnie z intencją ustawodawcy ograniczenie uprzywilejowania należności publicznoprawnych.

[2] tak chociażby S. Gurgul, Komentarz do art. 146 puin, Legalis 2013, czy też Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 15.12.2004 r., sygn. akt I ACa 213/04.

[3] jeśli natomiast komornik w chwili przelania środków wierzycielowi miał wiedzę o ogłoszeniu upadłości dłużnika, to syndyk ma roszczenie wobec syndyka o odszkodowanie, a wobec wierzyciela o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.