„Spółki Zombie” – co po oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości ?

W powszechnej opinii panuje przekonanie, że gdy spółka kapitałowa jest niewypłacalna to po złożeniu przez zarząd wniosku o ogłoszenie upadłości, sąd zawsze ogłosi jej upadłość. Wtedy przyjdzie syndyk, który zlikwiduje spółkę i doprowadzi do wykreślenia jej z rejestru. Tak nie zawsze jest. Sąd ogłosi bowiem upadłość spółki kapitałowej tylko wtedy, gdy spółka posiada środki na prowadzenie postępowania upadłościowego oraz przynajmniej pewną nadwyżkę, która zostanie przeznaczona do podziału między wierzycieli. W przeciwnym razie sąd upadłościowy wniosek oddali.

Postępowanie upadłościowe prowadzi się bowiem po to, aby wierzyciele uzyskali zaspokojenie chociażby w pewnym stopniu, a nie po to, aby inne podmioty ponosiły jeszcze koszty likwidacji niewypłacalnego przedsiębiorcy.

Co istotne przy badaniu czy spółka posiada środki na prowadzenie postępowania upadłościowego sąd upadłościowy nie bierze pod uwagę majątku zabezpieczonego rzeczowego oraz najczęściej także wierzytelności wobec kontrahentów. Za to od stycznia 2016 r. przy badaniu majątku spółki uwzględnia się majątek, który został wyprowadzony ze spółki z pokrzywdzeniem wierzycieli i okoliczności wskazują, że uda odzyskać się te środki w wysokości przekraczającej przewidywaną wysokość kosztów postępowania upadłościowego.

Jak podaje S. Morawska[1]: W latach 2004–2010 ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika w 3983 sprawach, natomiast w 6013 oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości ze względu na brak majątku na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Natomiast z raportu Coface[2] wynika, że w trzech kwartałach 2013 r. sądy polskie rozpatrzyły 3227 wniosków, gdzie w 695 sprawach ogłoszono upadłość, w 990 oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości, przy czym w 751 sprawach wniosek został oddalony na podstawie dawnego art. 13 PrUpN, tj. ze względu na brak majątku na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.

Z powyższych danych wynika, że sądy częściej oddalają wniosek o ogłoszenie upadłości ze względu na tzw. „ubóstwo masy”, niż ogłaszają upadłość. W żargonie rynkowym spółki, wobec których sąd upadłościowy oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości określane są jako „spółki zombie” albo „spółki widma”.

Gdy zarząd spółki jest świadomy, że sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, bo spółka nie posiada środków na prowadzenie postępowania upadłościowego winien wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości złożyć wniosek o ustalenie, że materiał zgromadzony w sprawie daje podstawę do rozwiązania podmiotu wpisanego do KRS bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Niemniej jednak uzasadnione jest złożenie tego drugiego wniosku tylko w przypadku, gdy spółka nie posiada zbywalnego majątku oraz faktycznie zaprzestała działalności. Jeśli sąd upadłościowy uwzględni ten drugi wniosek to sąd rejestrowy ma obowiązek wszczęcia z urzędu postępowania o rozwiązanie podmiotu wpisanego do KRS bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Jeśli sąd rejestrowy potwierdzi ustalenia sądu upadłościowego to spółka zostanie wykreślona z rejestru.

Najczęściej spółka posiada jednak zbywalny majątek czy też prowadzi działalność. Nawet gdy zarząd przewiduje, że wiosek o ogłoszenie upadłości spółki zostanie oddalony, to warto go złożyć. Jeśli zostanie bowiem złożony w terminie, to wyłączona zostanie odpowiedzialność cywilna oraz karna członków zarządu. Jak też niemożliwe będzie orzeczenie wobec nich zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Jeśli chcemy aby taka „spółka zombie” została wykreślona z rejestru to zgromadzenie wspólników/walne zgromadzenie takiej spółki winno po oddaleniu wniosku o ogłoszeniu upadłości, podjąć uchwałę o otwarciu likwidacji spółki i wyznaczeniu likwidatora. Zadaniem likwidatora jest zakończyć bieżące interesy, ściągnąć należności, sprzedać majątek spółki i spłacić zobowiązania wobec wierzycieli. Po dokonaniu powyższych czynności likwidator winien złożyć wniosek o wykreślenie spółki z KRS.

Warto pamiętać, że sąd rejestrowy wykreśli spółkę z KRS nawet jeśli nie spłaciła ona wszystkich zobowiązań, gdyż zabrakło już majątku i powyższe zostanie stwierdzone sprawozdaniem likwidacyjnym. Wielokrotnie Sad Najwyższy podkreślał, że niezasadne jest sztuczne utrzymywanie bytu podmiotu, który utracił zdolność uczestniczenia w działalności gospodarczej.

W przypadku posiadania majątku przez niewypłacalną spółkę, nie jest bez znaczenia dla członków i byłych członków jej zarządu stopień zaspokojenia wierzycieli w postępowaniu likwidacyjnym spółki. W szczególności jeśli są świadomi, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony w terminie. Im w większym stopniu zostaną zaspokojeni wierzyciele spółki w postępowaniu likwidacyjnym, tym mniejsza jest potencjalna odpowiedzialność takich członków zarządu za zobowiązania spółki. Porzucenie spółki i udawanie, że nie ma problemu, zazwyczaj kończy się tylko mniejszym zaspokojeniem wierzycieli z majątku spółki. Powyższe przekłada się w przyszłości na większą odpowiedzialność członków zarządu własnym majątkiem za zobowiązania spółki. Dlatego warto zadbać o zabezpieczenie majątku spółki przed zniszczeniem i o to, żeby majątek spółki został sprzedany za jak najwyższą kwotę.

Warto także, żeby managerowie byli świadomi tego, że nawet gdy są przekonani, że złożyli wniosek o ogłoszenie upadłości spółki w terminie, to i tak w procesie wierzyciela przeciwko członkowi zarządu z reguły decydująca będzie opinia biegłego, który ustala kiedy nastąpiła niewypłacalność spółki. Warto zatem zawczasu podjąć działania redukujące własną odpowiedzialność

[1] S. Morawska, Przedsiębiorca w obliczu upadłości. Diagnoza i propozycje zmian systemu instytucjonalnego w Polsce, Warszawa 2013, s. 107-108.
[2] http://tiny.pl/gcv6t